Podczas uroczystości I komunii św. można wyróżnić następujące punkty: Msza (rano) przywitanie dzieci przed kościołem; błogosławieństwo dzieci przez rodziców (jeśli takowego nie było wcześniej w domu); pokropienie wodą święconą; procesja wejścia i po przybyciu do ołtarza kapłan rozpoczyna mszę; dzieci lub ich rodzice odczytują czytania i wykonują przypisany śpiew; po kazaniu odnowienie przyrzeczeń chrzcielnych; modlitwa wiernych (dzieci lub ich rodzice); dzieci przynoszą dary ofiarne; do komunii dzieci przystępują jako pierwsze; pieśń dziękczynna w wykonaniu dzieci; życzenia; błogosławieństwo; procesja wyjścia. Nabożeństwo popołudniowe połączone zazwyczaj z wręczeniem prezentów komunijnych i wspólnym fotografią.
Uroczystość pierwszej komunii świętej obejmuje przedpołudniową mszę św. oraz nabożeństwo popołudniowe, po którym według zwyczajów parafialnych są rozdawane pamiątki pierwszokomunijne oraz robione wspólne zdjęcie. Zazwyczaj zdjęcia może wykonywać tylko akredytowany (tzn. posiadający licencję na robienie zdjęć podczas liturgii) zdjęć.
Organizowanie uroczystości pierwszokomunijnych przyjęło się w całym Kościele za pontyfikatu Piusa X, który podpisując dekret Świętej Kongregacji ds. Sakramentów Quam singulari nakazał urządzenie generalnej komunii św. dzieci przynajmniej raz w roku[e][3]. W Polsce przyjęło się udzielanie I komunii świętej dzieciom po dwuletniej katechizacji, a tylko w wyjątkowych przypadkach dopuszczano do Stołu Pańskiego dzieci młodsze, nawet przed rozpoczęciem nauki w szkole[11]. W 2009 roku wskutek zmian w systemie edukacji wprowadzający wcześniejszy obowiązek szkolny dzieci, Komisja Wychowania Katolickiego Episkopatu Polski rozpoczęła pracę nad przesunięciem I komunii świętej do klasy III szkoły podstawowej[12]. W niektórych diecezjach tej zmiany już dokonano.
Praktykę jednoczesnej komunii św. wielu dzieci wprowadzili w XVII wieku Księża Misjonarze. Uroczystość pierwszokomunijna była organizowana na zakończenie misji[10]. Zwyczaj ten rozpowszechniał się poszczególnych diecezjach świata a na ziemie polskie dotarł w I połowie XIX wieku. Około czterdziestu dzieci z kościoła św. Małgorzaty przyjęło I komunię św. 16 maja 1842 roku, w drugim dniu uroczystości Zesłania Ducha Świętego podczas nabożeństwa w archikatedrze w Poznaniu, w którym uczestniczył abp Marcin Dunin (Prymas Polski).
W Polsce wiek przyjęcia pierwszej komunii świętej jest obecnie ustalony na trzecią klasę szkoły podstawowej. Istnieje także możliwość dopuszczenia do komunii św. dzieci młodszych. Św. Jan Paweł II pochwalał ten zwyczaj. Dzieci do tego dnia przygotowują się cały rok. W dniu uroczystości komunijnej dzieci ubierane są bardzo elegancko. PrzedI komunią świętą wymagana jest zawsze spowiedź dziecka.